Wymagalność zobowiązania spółki z o. o. a odpowiedzialność członka zarządu

Zgodnie z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych została określona odpowiedzialność członków zarządu, która aktualizuje się, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu wówczas odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

W tym miejscu, należy wskazać na przesłanki egzoneracyjne, o których mowa w art. 299 § 2 KSH, gdzie członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że:

1. we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
2. w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo
3. w tym samym czasie wydano postanowienie o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu albo
4. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy albo
5. pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

W związku z czym, w przypadku braku zaistnienia przesłanek egzoneracyjnych, wówczas aktywizuje się odpowiedzialność członków zarządu. Z uwagi na brzmienie art. 299 KSH, w szczególności użycie terminu „zobowiązania” spowodowało, że doszło do rozbieżności interpretacyjnych, które niekorzystnie wpływają na pewność obrotu oraz prawa.

W zakresie wymagalności zobowiązań w orzecznictwie ugruntowały się dwa poglądy. Zgodnie z stanowiskiem części sądów, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność zgodnie z art. 299 § 1 KSH za zobowiązania spółki, które stały się wymagalne w czasie pełnienia przez nich funkcji. Przykładowo SN w wyroku z dnia 17 stycznia 2007 roku w sprawie o sygn. akt: II CSK 322/06 wskazał, że

„w zasadzie członkowie zarządu odpowiadają na podstawie art. 299 KSH za zobowiązania spółki, którzy zajmowali to stanowisko w czasie od wymagalności zobowiązania aż do chwili wystąpienia wierzyciela z powództwem, oraz za wszystkie zobowiązania, które powstały w okresie sprawowania przez nich tej funkcji, a w tym powstałe także dopiero po spełnieniu się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2003 r., III CZP 75/03, OSNC 2005, nr 1, poz. 3).

Pogląd ten był już wielokrotnie wyrażony na gruncie obowiązywania art. 298 KH (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 22, z dnia 7 maja 1997 r., II CKN 117/97 i z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN 1092/99) i należy go podzielić. Gdyby wolą ustawodawcy było zawężenie zakresu odpowiedzialności członków zarządu spółek z o.o. tylko do zobowiązań istniejących w chwili spełnienia się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, to dałby temu wyraz przez ograniczenie zakresu tej odpowiedzialności w treści przepisu art. 299 § 1 KSH. Tymczasem nie tylko tego nie uczynił, a wręcz przeciwnie, w sposób wyraźny przez użycie zwrotu „może się uwolnić od odpowiedzialności o której mowa w § 1” nawiązał do pełnego zakresu odpowiedzialności określonego w tym przepisie.”

SA w Poznaniu w wyroku z dnia 15 listopada 2021 roku w sprawie o sygn. akt: I AGa 118/20, również podzielił stanowisko SN z dnia 17 stycznia 2007 roku, gdzie wskazał, że „w zasadzie członkowie zarządu odpowiadają na podstawie art. 299 KSH za zobowiązania spółki, którzy zajmowali to stanowisko w czasie od wymagalności zobowiązania aż do chwili wystąpienia wierzyciela z powództwem.”

Natomiast, zgodnie z innym poglądem, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki zgodnie z art. 299 § 1 KSH bez względu na to, czy zobowiązania stały się wymagalne w czasie pełnienia przez nich funkcji. Przykładowo wskazać należy na Uchwałę SN z dnia 28 lutego 2008 roku w sprawie o sygn. akt: III CZP 143/07, że

„uwzględniając cel i charakter odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 KSH, należy przyjąć, że w razie bezskuteczności egzekucji określonego zobowiązania odpowiedzialność na zasadach tego przepisu ponoszą osoby będące członkami zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia tego zobowiązania, a ściślej – jego podstawy. Objęcie odpowiedzialnością danego członka zarządu lub likwidatora wszystkich zobowiązań spółki, których podstawa istnieje w czasie sprawowania przez niego funkcji, a więc także zobowiązań jeszcze wtedy niewymagalnych, jest uzasadnione tym, że ogłoszenie upadłości, o które członek zarządu lub likwidator powinien wystąpić w celu przeciwdziałania bezskuteczności egzekucji, spowodowałoby wymagalność także zobowiązań nie mających dotąd takiej cechy […]

Pozwany natomiast, jeżeli chce się uwolnić od odpowiedzialności, powinien udowodnić jedną z okoliczności egzoneracyjnych określonych w art. 299 § 2 KSH (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 22, z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 933/00, i z dnia, z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 352/06).”

SN w Postanowieniu z dnia 27 czerwca 2019 roku w sprawie o sygn. akt: III CSK 8/19 wskazał, że „przepis art. 299 KSH kształtuje odpowiedzialność członków zarządu jako odpowiedzialność „za zobowiązania” spółki. Ponoszą ją osoby będące członkami zarządu spółki w czasie, kiedy istniała już podstawa zobowiązania, nawet jeszcze niewymagalnego, ponieważ ogłoszenie upadłości, o które członek zarządu powinien wystąpić, ażeby zapobiec bezskuteczności egzekucji, spowodowałoby wymagalność także zobowiązań niemających dotychczas tej cechy.”

Z uwagi na powyższe rozbieżności w orzecznictwie w zakresie braku zgody co do zobowiązań oraz konieczności ich wymagalności, podczas pełnienia funkcji członka zarządu, w mojej ocenie zachodzi potencjalna możliwość podjęcia próby uniknięcia przez członka zarządu odpowiedzialności, o której mowa w art. 299 KSH. Jednakże, z uwagi na cel ustanowionej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, która ma przede wszystkim chronić interesy wierzyciela za niegospodarność zarządu, w mojej ocenie skłaniać się należy do poglądu, że członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez względu na to, czy stały się one wymagalne w czasie pełnienia przez nich tej funkcji.