Dziedziczenie oraz podział gospodarstwa rolnego

Przy dziedziczeniu gospodarstw rolnych co do zasady stosowane są przepisy ogólne dotyczące dziedziczenia zawarte w art. 931 – 940 Kodeksu Cywilnego. Jednakże, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. (sygn. Akt p 4/99), na podstawie którego stwierdzono niekonstytucyjność niektórych przepisów zawartych w Tytule X, sposób dziedziczenia gospodarstwa rolnego wynikać będzie z daty otwarcia spadku (tzn. Z dnia śmierci spadkodawcy). Wyrok zaczął obowiązywać począwszy od dnia 14 lutego 2001 r. W przypadku spadków otwartych przed tą datą, dziedziczenie odbywało się zgodnie ze zmianami zawartymi w Tytule X, o czym mowa poniżej.

Spadkobiercy, w przypadku spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r., dziedziczą ustawowo gospodarstwo rolne w przypadku spełnienia jednej z poniższych przesłanek:

• stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej,
• mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej,
• są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół,
• są trwale niezdolni do pracy.

Jak wynika z powyższego, dziedziczenie gospodarstwa rolnego (w przypadku spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r.) odbywa się na odrębnych zasadach. Otóż, aby odziedziczyć gospodarstwo rolne, należy oprócz bycia spokrewnionym ze spadkobiercą, spełniać przynajmniej jeden z czterech powyżej wymienionych warunków.

Należy przy tym pamiętać, że jeżeli małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom dotyczącym dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.

Gdy gospodarstwo rolne wchodzi w skład spadku, stosujemy odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności. W przypadku podziału gospodarstwa rolnego zastosowanie znajdzie art. 213 kodeksu cywilnego, w którym zawarte są szczególne regulacje dotyczące podziału gospodarstwa rolnego. Artykuł 213 § 1 KC wprowadza natomiast ograniczenie dopuszczalności podziału fizycznego gospodarstw rolnych, o ile byłby on sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Regulacja ta przewiduje dodatkową, okoliczność wyłączającą zniesienie współwłasności przez podział fizyczny. Niezależnie od tego dopuszczalność podziału gospodarstwa rolnego musi być też zawsze oceniana przez pryzmat zgodności z prawem. Co istotne ww. przepis dotyczy wyłącznie gospodarstw rolnych, których powierzchnia nieruchomości rolnej albo łączna powierzchnia nieruchomości rolnych jest nie mniejsza niż 1 ha.

Po 14 lutym 2001 r. dziedziczenie gospodarstw odbywa się na zasadach ogólnych, bez stosowania przepisów wynikających z Tytułu X. Spadkobiercy nie muszą już spełniać wcześniej wskazanych wymagań przy dziedziczeniu gospodarstw rolnych.